भर्खरै सम्पन्न भएको माल्दिभियन राष्ट्रपति डा. मोहम्मद मुइज्जुको चारदिने भ्रमणले माल्दिभ्स-भारत द्विपक्षीय सम्बन्धलाई उल्लेखनीय रूपमा मजबुत पारेको छ
भारतीय राष्ट्रपति द्रौपदी मुर्मुको निमन्त्रणामा माल्दिभियन राष्ट्रपति डा. मोहम्मद मुज्जुले ६ देखि १० अक्टोबर २०२४ सम्म भारतको राजकीय भ्रमण गरेका छन्। यस भ्रमणसँगै डा. मुज्जुका साथ माल्दिभियन उच्चस्तरीय प्रतिनिधिमण्डल पनि उपस्थित थियो, जुन जुन २०२४ मा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको शपथ ग्रहण समारोहमा सहभागी हुनको लागि गरिएको पहिलो भ्रमण हो।
यसैबीच, दुई नेता २०२३ को दुबई कोप २८ सम्मेलनमा पनि भेटिएका थिए।
भ्रमणको महत्त्व
उच्चस्तरीय कूटनीतिक आदानप्रदानले दुई देशको द्विपक्षीय सम्बन्धलाई आकार दिन महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। भारतले माल्दिभसँगको सम्बन्धमा महत्त्व राखेको कुरा डा. मुज्जुको भारत भ्रमणले पुष्टि गर्दछ, जसले यसअघि भारतीय विदेश मन्त्री डा. जयशंकरको माल्दिभ भ्रमणलाई पछि गरेको थियो।
यो भ्रमण त्यतिबेला भएको हो जब माल्दिभको विदेशी मुद्रा भंडार ४४० मिलियन डलरमा घट्दै गएको छ, जसले एक महिना र आधासम्मको आयात लागतको मात्र कभर गर्दछ। मोडीले क्रेडिट रेटिंग घटाएपछि चित्तबुझ्दो ऋणको जोखिम बढेको छ। यसैबीच, डा. मुज्जुले चीनको भ्रमणमा कुनै वित्तीय सहयोग प्राप्त गर्न सकेनन्।
यसैबीच, माल्दिभको पर्यटनमा भारी निर्भरता रहेको अर्थतन्त्रले डा. मुज्जुको पदभार ग्रहणपछि द्विपक्षीय तनावका कारण भारतीय पर्यटकको संख्यामा ५०,०००को कमी आएको छ। यसले लगभग १५० मिलियन डलरको आर्थिक क्षति पुर्याएको छ। भारतको भ्रमणले भारतीय पर्यटकको प्रवाहलाई पुनः उत्साहित गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।
आर्थिक सहायताको पहल
प्रधानमन्त्री मोदी र माल्दिभका राष्ट्रपति डा. मुज्जु बीचको बैठकपछि भारतले द्विपक्षीय सम्बन्धको निकटता संकेत गर्ने एक संयुक्त वक्तव्य जारी गर्यो। प्रधानमन्त्री मोदीले यो भ्रमणलाई सम्बन्धको “नयाँ अध्याय”को रूपमा वर्णन गर्दै भारत सधैं माल्दिभको प्रगति र समृद्धिका लागि उपस्थित रहने बताउनु भयो।
भारतले माल्दिभलाई ४०० मिलियन डलरको वित्तीय सहायता र ३० अर्ब भारतीय रुपैयाँको द्विपक्षीय मुद्रा स्वाप सम्झौतामा सामेल भएको छ। यी उपायहरू माल्दिभको वित्तीय चुनौतीहरू समाधान गर्न महत्वपूर्ण छन्।
भारतले यसअघि पनि वित्तीय सहयोग प्रदान गरेको छ, जसमा SBI द्वारा १०० मिलियन डलरको T-बिलको रोलओभर समावेश छ, जसले माल्दिभलाई तत्काल वित्तीय आवश्यकताहरू पूरा गर्न महत्त्वपूर्ण सहयोग दिएको छ।
विकास साझेदारी
भारत माल्दिभको सबैभन्दा ठूलो विकास साझेदार हो, जसले १९९० यताका विभिन्न सामुदायिक विकास र पूर्वाधार परियोजनाहरूलाई सहयोग पुर्याएको छ। भारत माल्दिभको तेस्रो ठूलो व्यापारिक साझेदार र सबैभन्दा ठूलो लगानीकर्ता हो।
सम्पर्कमा रहेका कार्गो जहाज सेवाहरू, क्रेडिट परियोजनाहरूको लाइन, र २०२२ मा भिसा-रहित प्रवेशको कार्यान्वयनले दुवै राष्ट्रबीचको व्यापारिक सम्बन्धलाई थप सुदृढ बनाएको छ।
भारतको विकास सहयोगमा सामुदायिक विकास परियोजनाहरू, अस्पतालहरू, शैक्षिक संस्थानहरू, सुरक्षा बलहरूको तालिमको लागि सुविधाहरू, जल र स्वच्छता प्रणालीहरू, र सडक र भू-सम्पर्क परियोजनाहरूको समावेश हुन्छ।
भारत-माल्दिभ सम्बन्ध
बाबजुद पनि दुबै देशले एक अर्काको रणनीतिक मूल्यलाई पहिचान गरेका छन्। भारतले माल्दिभको रणनीतिक सन्दर्भमा प्रमुख भूमिका खेल्दछ। १९८८ को विद्रोह प्रयास, २००४ को सुनामी, र २०१४ को पानी संकटमा भारतको छिटो प्रतिक्रिया र सहयोगले विश्वासलाई गहिरो बनाएको छ।
माल्दिभले सधैं “भारत पहिलो” नीतिलाई पालन गर्दै आएको छ, जसले मित्रवत् छिमेकीको रूपमा भारतलाई विश्वस्तता र सहकार्यको प्रतिबद्धता दर्शाउँछ।
निष्कर्ष
डा. मुज्जुको भ्रमणले माल्दिभ-भारत द्विपक्षीय सम्बन्धलाई अझ मजबुत बनाएको छ। यद्यपि अघिल्लो तनाव र माल्दिभले भोगिरहेको आर्थिक चुनौतीहरू छन्, यो भ्रमणले भारतको “छिमेकी पहिलो” नीतिको प्रतिबद्धता र माल्दिभसँगको सम्बन्धको रणनीतिक महत्त्वलाई उजागर गर्दछ।
यस भ्रमणले तत्काल वित्तीय चिन्ताहरूको समाधान गर्ने र दीर्घकालीन समृद्धि र सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने दृष्टिकोणलाई जनाउँछ।
