प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको नेतृत्वमा खाडी क्षेत्रसँगको भारतको सम्बन्धले धेरै ध्यान दिएको छ। भारतका लागि खाडी क्षेत्र बलियो राजनीतिक, आर्थिक र सुरक्षा चासो भएको ‘विस्तारित छिमेकी’ हो। यस क्षेत्रसँग भारतको संलग्नता अझ बलियो र बहुआयामिक भएको छ।
मोदीको नेतृत्वमा, खाडी नेताहरूले भारतसँग संलग्न हुन देखाएको पारस्परिकता पनि द्विपक्षीय सम्बन्धलाई थप फलदायी र दिगो बनाउन उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ। भारत र खाडी मुलुकबीच उच्चस्तरीय भ्रमण हुने क्रम पनि बढ्दै गएको छ ।
यस सन्दर्भमा कतारका अमिर शेख तमिम बिन हमाद अल थानीको हालैको भ्रमण भारत-खाडी सम्बन्धमा एउटा महत्त्वपूर्ण कोसेढुङ्गा हो। भारत र कतारले आफ्नो द्विपक्षीय सम्बन्धलाई रणनीतिक स्तरमा विस्तार गर्न सहमत भएका छन्। भारत र कुवेतले डिसेम्बर २०२४ मा प्रधानमन्त्री मोदीको देश भ्रमणको क्रममा रक्षा सहयोग सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए।
भारतको ‘थिंक वेस्ट’ नीति
मोदीको नेतृत्वमा भारतले खाडी क्षेत्रप्रति सक्रिय र व्यावहारिक दृष्टिकोण अपनाएको छ। यस क्षेत्रसँगको आफ्नो संलग्नतालाई थप केन्द्रित गर्न भारतले ‘थिंक वेस्ट’ नीति अपनायो।
यो नीतिले द्विपक्षीय व्यापार र ऊर्जाको परम्परागत रूपमा प्रभावशाली क्षेत्रहरूलाई मात्र बलियो बनाउँदैन तर नवीकरणीय ऊर्जा, जलवायु परिवर्तन, कनेक्टिभिटी, विज्ञान र प्रविधि, रक्षा र सुरक्षा, र क्षेत्रका देशहरूसँग रणनीतिक साझेदारी निर्माण जस्ता सहयोगका नयाँ क्षेत्रहरू खोज्न खोज्छ।
खाडी क्षेत्रप्रति प्रधानमन्त्री मोदीको नीतिले परम्परागत क्रेता-विक्रेता सम्बन्धभन्दा बाहिर गएका देशहरूसँग बलियो रणनीतिक साझेदारीलाई जोड दिन्छ।
खाडीसँगको रणनीतिक साझेदारीलाई बलियो बनाउनुले भारतलाई फराकिलो पश्चिम एसियाली क्षेत्र र अरब-इस्लामिक संसारसँगको संलग्नतामा पनि मद्दत गर्नेछ।
व्यापार र ऊर्जा व्यापार र ऊर्जा सहयोग लामो समयदेखि खाडी क्षेत्रसँग भारतको सम्बन्धको प्रमुख स्तम्भ भएको छ। द्विपक्षीय व्यापार क्रमशः बिलियन र बिलियनको व्यापार मात्रा रेकर्ड गर्दै भारतका दुई शीर्ष व्यापारिक साझेदारहरू मध्ये र साउदी अरेबियाको रूपमा उभिएर, क्रमशः बढ्दै गएको छ।
यसले भारत र क्षेत्रबीचको गहिरो आर्थिक सम्बन्धलाई झल्काउँछ। भारतले हाल गल्फ कोअपरेशन काउन्सिल सँग स्वतन्त्र व्यापार सम्झौता वार्ता गरिरहेको छ, जुन अन्तिम भएमा व्यापार र व्यापारलाई अझ बढावा दिनेछ। भारतले आर्थिक सहयोगलाई सुदृढ गर्दै २०२२ मा युएईसँग व्यापक आर्थिक साझेदारी सम्झौता मा हस्ताक्षर गर्यो भारतसँग एक महत्वपूर्ण व्यापारिक समूहको रूपमा उभिएको छ।
भारत आफ्नो ऊर्जा आवश्यकताहरूको लागि खाडी क्षेत्रमा धेरै निर्भर छ, यस क्षेत्रले आफ्नो कुल ऊर्जा आवश्यकताको लगभग दुई तिहाइ आपूर्ति गर्दछ। इराक, साउदी अरेबिया र यूएई कच्चा तेलको प्रमुख आपूर्तिकर्ता रहन्छन्, जबकि कतार भारतको तरल प्राकृतिक ग्यास को प्राथमिक स्रोत हो।
थप रूपमा, खाडी देशहरूले ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित गर्दै भारतको रणनीतिक पेट्रोलियम रिजर्भ मा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। परम्परागत क्रेता-विक्रेता गतिशीलताभन्दा बाहिर जाँदै, भारतले रणनीतिक साझेदारी र खाडीको ऊर्जा क्षेत्रमा लगानी गर्दै आएको छ।
भारतीय कम्पनीहरू क्षेत्रभरि तेल अन्वेषण, उत्पादन, र पाइपलाइन परियोजनाहरूमा संलग्न छन्, गहिरो ऊर्जा सहयोग तिर परिवर्तन चिन्ह लगाउँदै।
रक्षा र सुरक्षा
हालका वर्षहरूमा, खाडी देशहरूसँग भारतको सम्बन्ध अन्तरक्रियाको परम्परागत क्षेत्रहरू भन्दा बाहिर जान थालेको छ। मोदीको नेतृत्वमा खाडी क्षेत्रसँग भारतको संलग्नताको प्रमुख पक्ष भनेको रक्षा र सुरक्षा मुद्दाहरूमा गहिरो सहयोग हो।
भारतले साउदी अरेबिया, ओमान, कतार, युएई र कुवेत जस्ता देशहरूसँग रक्षा सहयोग सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको छ। संयुक्त सैन्य अभ्यास, प्रशिक्षण कार्यक्रम र रणनीतिक संवादले सैन्य-से-सैनिक अन्तरक्रियालाई बलियो बनाएको छ।
भारतीय नौसेनाले आफ्नो खाडी समकक्षहरूसँग परम्परागत रूपमा रक्षा संलग्नताको नेतृत्व गरेको भए पनि हालैका वर्षहरूमा सेना, वायुसेना र तटरक्षकहरूबाट संयुक्त अभ्यास र प्रशिक्षण पहलहरूमा बढ्दो सहभागिता देखिएको छ।
दुवै पक्षले आतंकवाद, अतिवाद र सामुद्रिक डकैती जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय सुरक्षा चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्ने महत्त्वलाई बुझेका छन्। परिष्कृत खुफिया साझेदारी र सूचना आदानप्रदानले यी खतराहरूलाई प्रभावकारी रूपमा लड्न संयुक्त प्रयासहरूलाई थप बलियो बनाएको छ।
उल्लेखनीय रूपमा, साउदी अरेबिया र युएईबाट आतंकवादी संदिग्धहरूलाई भारतमा निर्वासनले दुई पक्षहरू बीचको सुरक्षा सहयोगको बढ्दो सफलतालाई रेखांकित गर्दछ।
