यो परियोजना भारतका राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजीत डोभाल र अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार ज्याक सुलेभानबीच नयाँ दिल्लीमा छलफल गरियो।
भारत र अमेरिकाले सोनाबोइ नामक अत्याधुनिक पानीमुनिको पत्ता लगाउने उपकरण संयुक्त रूपमा उत्पादन गर्ने ऐतिहासिक सहकार्यको घोषणा गरेका छन्। यो परियोजना दुवै देशबीचको रक्षा साझेदारीको हिस्सा हो, जसले भारतीय नौसेनाको क्षमतालाई अझ बलियो बनाउँदै दुई देशका सेनाबीचको अन्तरक्रियाशीलतालाई प्रवर्द्धन गर्नेछ।
यो परियोजनाको घोषणा अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार जेक सुलिभान र उनका भारतीय समकक्ष अजित डोभालबीचको नयाँ दिल्लीमा सोमबार (जनवरी ६, २०२५) भएको बैठकपछि गरिएको हो। ह्वाइट हाउसले यस सहकार्यलाई “संयुक्त उत्पादनको पहिलो प्रकारको साझेदारी” भनेर प्रशंसा गरेको छ।
सोनाबोइ एक सानो र उपयोगपछि फाल्न मिल्ने उपकरण हो, जुन पानीमुनि पत्ता लगाउनका लागि प्रयोग गरिन्छ। यी उपकरणहरूले पनडुब्बीको गतिविधि पत्ता लगाउन र अन्य पानीमुनिका गतिविधिहरू अनुगमन गर्न मद्दत पुर्याउँछन्। यी उपकरणहरू जहाज वा विमानबाट पानीमा छोडिन्छन् र रेडियो ट्रान्समिटर तथा हाइड्रोफोनका साथ सुसज्जित हुन्छन्। पानीमा पुगेपछि, हाइड्रोफोनले पानीमुनिका ध्वनि सङ्केतहरू टिपेर रेडियोमार्फत प्रत्यक्ष रूपमा विश्लेषणका लागि पठाउँछ।
यो परियोजना चीनको बढ्दो समुद्री गतिविधि र भारतीय महासागर क्षेत्रमा उसका प्रभावकारी रणनीतिलाई ध्यानमा राख्दै महत्त्वपूर्ण छ। चीनसँग करिब ६५ पनडुब्बीहरूको ठूलो फ्लीट छ र उसले पाकिस्तानलाई पनडुब्बी प्रविधिमा सहयोग गर्नुका साथै बंगलादेशलाई समेत पनडुब्बी उपहार दिएको छ।
भारतीय महासागर क्षेत्रमा चीनको उपस्थिति बढ्दै जाँदा भारतका लागि पानीमुनि पत्ता लगाउने प्रभावकारी उपकरणहरूको आवश्यकता झनै बढेको छ। यस सहकार्यले भारतलाई क्षेत्रीय स्थिरता कायम गर्न र समुद्री व्यापार मार्गहरूको सुरक्षामा मद्दत पुर्याउने विश्वास गरिएको छ।
सोनाबोइ परियोजना भारतको “मेक इन इंडिया” पहलसँग पनि मेल खान्छ। यसलाई अमेरिकी कम्पनी अल्ट्रा मेरिटाइम र भारतको सार्वजनिक क्षेत्रको रक्षा कम्पनी भारत डायनामिक्स लिमिटेडले अगाडि बढाउनेछन्। परियोजनाले प्रविधि हस्तान्तरण सुनिश्चित गर्नुका साथै भारतको घरेलु उत्पादन क्षमतालाई बलियो बनाउनेछ। यी उपकरणहरू २०२७ सम्म सञ्चालनमा ल्याइने लक्ष्य राखिएको छ।
यो सहकार्यले भारत-अमेरिका बीचको रक्षा सम्बन्धलाई नयाँ उचाइमा पुर्याउने अपेक्षा गरिएको छ। दुवै देशबीचको यो सहकार्य केवल उपकरण उत्पादनमा सीमित छैन; नवप्रवर्तनमा समेत बल दिइएको छ। अमेरिकी रक्षा नवप्रवर्तन इकाइ र भारतको इनोभेसन्स फर डिफेन्स एक्सेलेन्ससँग मिलेर रक्षा क्षेत्रमा नवीन प्रविधिको विकासमा काम गरिरहेका छन्।
यो परियोजना भारतको आत्मनिर्भर भारत दृष्टिकोणसँग पनि मेल खान्छ। अमेरिकी अत्याधुनिक प्रविधिलाई भारतीय उत्पादन क्षमतासँग एकीकृत गरेर, यो परियोजनाले भारतको रक्षा क्षेत्रलाई बलियो बनाउन सहयोग गर्नेछ।
भारतीय राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजित डोभालले भने, “समुद्री क्षेत्रमा देखा परेका चुनौतीहरूको सामना गर्न यस्ता सहकार्य महत्त्वपूर्ण छन्। यो साझेदारी सुरक्षित र स्थिर इन्डो-प्यासिफिक सुनिश्चित गर्ने हाम्रो साझा प्रतिबद्धताको प्रतीक हो।”
यो परियोजना भारत र अमेरिकाबीचको रक्षा र प्रविधि क्षेत्रमा दीर्घकालीन सहकार्यको नयाँ आधार तयार गर्ने महत्वपूर्ण कदम हो।
