भारत क्रू-युक्त अन्तरिक्ष मिशन सञ्चालन गर्ने सक्षम राष्ट्रमध्ये एक बन्ने मार्गमा अग्रसर
भारतको महत्वाकांक्षी मानव अन्तरिक्ष उडान कार्यक्रम, गगनयान, को तयारीमा भारतीय नौसेना र भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान संगठनले महत्वपूर्ण सफलता हासिल गरेका छन्। ६ डिसेम्बर २०२४ मा, यी दुई संगठनहरूले विशाखापट्नमको तटमा पूर्वी नौसेना कमान्डको एक जहाज प्रयोग गरेर सफल “वेल डेक” रिकभरी परीक्षणहरू सम्पन्न गरेका छन्। यी परीक्षणहरू गगनयानको क्रू मड्युलको सुरक्षित रिकभरी सुनिश्चित गर्नका लागि विभिन्न कडाइका परीक्षणहरूको श्रृंखला अन्तर्गत आयोजना गरिएका छन्, जुन मिशनको समाप्तिमा समुद्रमा स्प्ल्यास-ल्यान्ड गर्ने क्रममा आवश्यक छन्। यी अपरेशनहरू अन्तरिक्ष यात्रीहरूको सुरक्षा र आराम सुनिश्चित गर्नका लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण छन्।
“वेल डेक” विशेष प्रकारको नौसेना जहाजमा पाइने एक विशेषता हो, जसले डेकलाई पानीले भर्न अनुमति दिन्छ, जसले गर्दा बोट, ल्यान्डिंग क्राफ्ट, वा गगनयान क्रू मड्युल जस्ता अन्तरिक्ष यानलाई सहजतापूर्वक पुनःप्राप्त गर्न र डक गर्न सक्छ। यस पद्धतिमा मड्युललाई जहाजमा तानेर ल्याइन्छ, जहाँ अन्तरिक्ष यात्रीहरू सुरक्षित र आरामदायक रूपमा बाहिर निस्कन सक्छन्। परीक्षणको दौरान, एक सिमुलेटेड क्रू मड्युल मोकअप प्रयोग गरिएको थियो, जसले वास्तविक अन्तरिक्ष यानको आकार र भारलाई समान बनाउन डिजाइन गरिएको थियो। यस अभ्यासमा केही जटिल रिकभरी मानेउभर्सहरू समावेश थिए, जसमा मड्युलसँग रिकभरी ब्वॉय संलग्न गर्नु, मड्युललाई वेल डेक जहाजमा तान्नु, यसलाई वेल डेकमा मानेउभर गर्नु, मड्युललाई निश्चित fixture मा सुरक्षित गर्नु, र क्रू निकासीका लागि वेल डेक खाली गर्नु समावेश थियो।
यी अपरेशनहरूले रिकभरी मानेउभरहरूको योजनाबद्ध अनुक्रमलाई प्रमाणित गरेको छ र भौतिक सुविधा जाँचेको छ। यी परीक्षणहरूको परिणामले मानक अपरेशनल प्रक्रियाहरूको परिष्कृत गर्न मद्दत गर्नेछ, जसले सामान्य र आपतकालीन रिकभरी परिदृश्यहरूको लागि मार्गदर्शन प्रदान गर्नेछ। गगनयान मिशन, भारतको पहिलो प्रयास अन्तरिक्षमा मानव प्रक्षेपण गर्ने, एक ऐतिहासिक परियोजना हो। यस मिशनको उद्देश्य भनेको भारतीय अन्तरिक्ष यात्रीहरूको एक समूहलाई पृथ्वीको वरिपरि तीन दिनको कक्षीय यात्रा गरेर सुरक्षित रूपमा फर्काउनु हो। यस कारण, रिकभरी अपरेशन्स मिशनको एक महत्वपूर्ण घटक हुन्, जसले सुनिश्चित गर्छ कि अन्तरिक्ष यात्रीहरू समुद्रमा स्प्ल्यासडाउनको बाद छिटो र आरामदायक रूपमा फिर्ता ल्याइन्छन्।
६ डिसेम्बरका परीक्षणहरू गगनयानको तयारीको क्रममा गरिएका पहिलाका रिकभरी अभ्यासहरूमा आधारित छन्। परीक्षणहरूको दोस्रो चरण, जसलाई हार्बर ट्रायल्स भनिन्छ, जुलाई २०२३ मा विशाखापट्नमको नेवल डॉकयार्डमा सुरु गरिएको थियो। यस चरणमा, सिमुलेटेड क्रू मड्युल प्रयोग गरेर विभिन्न रिकभरी प्रक्रियाहरू परीक्षण गरियो, जसमा रिकभरी ब्वॉय संलग्न गर्नु, तान्नु, ह्यान्डलिङ, र मड्युललाई जहाजको डेकमा उठाउनु समावेश थियो। पहिलो चरणको परीक्षण कोच्चीको वाटर सर्वाइवल ट्रेनिङ फ्यासिलिटीमा सम्पन्न भएको थियो, जहाँ प्रारम्भिक रिकभरी प्रक्रियाहरू परीक्षण गरिएका थिए र नक अपरेशनल प्रक्रियाहरूको स्थापना गरिएको थियो। प्रत्येक परीक्षण चरणलाई वास्तविक संसारको परीक्षण र अवलोकनको आधारमा सुधार र परिष्कृत गर्नका लागि दोहोर्याइएको छ।
हालका “वेल डेक” परीक्षणहरूले गगनयान रिकभरी कार्यक्रममा महत्वपूर्ण कदम अघि बढाएको छ। यसले वास्तविक क्रू मड्युलको आकार, भार र रिकभरी अनुक्रमको सिमुलेशन गरेर, सामान्य र आपतकालीन परिदृश्यका लागि आवश्यक अपरेशनल प्रक्रियाहरू प्रमाणित गरेको छ। यो अत्याधुनिक रिकभरी प्रविधीले सुनिश्चित गर्छ कि क्रू मड्युल र अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई सम्भावित सबै परिस्थितिमा छिटो पुनःप्राप्त गर्न सकिन्छ, रिकभरी अपरेशन्स अधिकतम सुरक्षा र न्यूनतम असुविधासाथ सञ्चालन गरिन्छ, र वास्तविक मिशनमा अनपेक्षित घटनाहरूको सामना गर्नका लागि तयारी गरिन्छ।
गगनयान मिशनको तयारीसँगै, भारत अन्तरिक्ष यात्रा गर्ने क्षमता भएका केही देशहरूमध्ये एक बन्ने बाटोमा छ। भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान संगठन र भारतीय नौसेनाबीचको सहकार्यले यस्तो जटिल कार्य सफलतापूर्वक पूरा गर्न आवश्यक बहुविधि प्रयासलाई उदाहरण प्रस्तुत गरेको छ। भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान संगठनले अन्तरिक्ष यान, प्रोपल्सन प्रणाली र मिशन योजना निर्माणमा नेतृत्व गरेको छ भने, भारतीय नौसेनाले रिकभरी अपरेशन्समा अन्तरिक्ष यात्रीहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। गगनयान मिशनका लागि तयारीहरू जारी रहँदा, यी रिकभरी परीक्षणहरू अझ परिष्कृत हुनेछ। “वेल डेक” परीक्षणबाट प्रमाणित प्रक्रियाहरू मिशन नक अपरेशनल प्रक्रियाहरूको परिष्कृत गर्नमा महत्त्वपूर्ण हुनेछन्। विभिन्न परिस्थितिहरूमा थप परीक्षणहरू गरिने सम्भावना छ जसले रिकभरी प्रक्रियामा कुनै पनि सम्भावित परिदृश्यका लागि तयारी सुनिश्चित गर्नेछ। भारतको अन्तरिक्ष शक्तिका रूपमा यात्राको यात्रा अबको केही चरणमै सफलतापूर्वक अघि बढेको छ।
यी परीक्षणहरूको सफलतापूर्वक सम्पन्न भएपनि, भारत मानव अन्तरिक्ष उडानमा आफ्नो सपना पुरा गर्ने एक कदम नजिक पुग्दैछ। गगनयान मिशन केवल एक प्राविधिक उपलब्धि मात्र होइन, बरु भारतको अन्तरिक्ष अन्वेषणको सीमाहरूलाई विस्तार गर्न र आगामी पुस्तालाई प्रेरित गर्नको लागि प्रतिबद्धताको प्रमाण हो।
