बिमस्टेकको विकास र हालका विकासहरू
सन् १९९७ मा स्थापना भएदेखि, बहुक्षेत्रीय प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोगका लागि बंगालको खाडीको प्रयास (बिमस्टेक) क्षेत्रीय सहकारी ढाँचाको रूपमा महत्वपूर्ण रूपमा विकसित भएको छ। भारतले भर्खरै जुलाई ११, २०२४ मा दोस्रो बिमस्टेक विदेश मन्त्रीहरूको रिट्रीटको आयोजना गर्यो, जुन मे २०, २०२४ मा बिमस्टेक बडापत्र लागू भएपछिको पहिलो बैठकको रूपमा महत्त्वपूर्ण क्षण हो। यो रिट्रीट भविष्यका एजेन्डाहरू तय गर्न र उदीयमान क्षेत्रीयहरूलाई सम्बोधन गर्न महत्त्वपूर्ण थियो। चुनौतीहरू।
नयाँ दिल्लीमा भएको बैठकमा नेपाल र श्रीलंकाबाहेक सबै सदस्य राष्ट्रको सहभागिता रहेको थियो । आन्तरिक राजनीतिक घटनाक्रमका कारण नेपालको प्रतिनिधित्व परराष्ट्र सचिवले गरेको थियो भने श्रीलंकाले परराष्ट्र राज्यमन्त्री थरका बालसुरियालाई पठाएको थियो । रिट्रीटको उद्देश्य समसामयिक भूराजनीतिक विकासको प्रतिक्रियामा क्षमता निर्माण र आर्थिक सहयोगमा केन्द्रित बिमस्टेकका गतिविधिहरू बढाउने थियो।
रिट्रीटले सेप्टेम्बर २०२४ मा थाइल्याण्डमा हुने बिमस्टेक शिखर सम्मेलनको लागि तयारी बैठकको रूपमा पनि काम गर्यो, जसले सदस्यहरूलाई खुल्ला रूपमा विचारहरू आदानप्रदान गर्ने अवसर प्रदान गर्यो र शिखर सम्मेलनमा थप संरचित छलफलहरूको लागि मञ्च तय गर्यो। नेपाल र श्रीलंकाका उच्चस्तरीय प्रतिनिधिहरूको अनुपस्थितिले यस क्षेत्रभित्रका राजनीतिक जटिलताहरूलाई जोड दिएको छ तर वरिष्ठ अधिकारीहरूमार्फत उनीहरूको उपस्थितिले बिमस्टेक प्रक्रियाप्रति निरन्तर प्रतिबद्धता झल्काउँछ।
बिमस्टेकले विगत २५ वर्षमा धेरै कोसेढुङ्गाहरू हासिल गरेको छ। यसमा मे २०२४ मा बिमस्टेक बडापत्रको अवलम्बन समावेश छ, जसले संगठनको कामका लागि एक संरचित रूपरेखा प्रदान गर्दछ। २०२२ मा यातायात कनेक्टिभिटीका लागि बिमस्टेक गुरुयोजनाको सम्पन्नताले सुधारिएको यातायात पूर्वाधारको माध्यमबाट क्षेत्रीय जडान विस्तार गर्ने लक्ष्य राखेको छ। थप रूपमा, सन् २००९ को डिसेम्बरदेखि प्रभावकारी आतंकवाद र अन्तरदेशीय अपराधसँग लड्न सहयोगसम्बन्धी बिमस्टेक महासन्धिले यी महत्वपूर्ण क्षेत्रमा सहयोगी प्रयासहरूलाई बलियो बनाउँछ।
अन्य उपलब्धिहरूमा सेप्टेम्बर २०१४ मा ढाकामा बहुक्षेत्रीय प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोगका लागि बंगालको खाडीको प्रयास सचिवालयको स्थापना समावेश छ, जसले बहुक्षेत्रीय प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोगका लागि बंगालको खाडीको प्रयास गतिविधिहरूको समन्वय र कार्यान्वयनलाई सहज बनाउँछ। फेब्रुअरी २००४ मा हस्ताक्षर भएको बहुक्षेत्रीय प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोगका लागि बंगालको खाडीको प्रयासस्वतन्त्र व्यापार क्षेत्रको फ्रेमवर्क सम्झौताले यस क्षेत्र भित्र व्यापार उदारीकरणलाई बढावा दिन्छ। पारस्परिक कानुनी सहायतासम्बन्धी बिमस्टेक महासन्धि र प्रविधि हस्तान्तरणसम्बन्धी ज्ञापनपत्रले सदस्य राष्ट्रहरूबीच कानुनी सहयोग र प्राविधिक सहयोगमा पनि योगदान पु¥याउँछ ।
रिट्रीटको क्रममा सदस्य राष्ट्रहरूले सुरक्षा, कनेक्टिभिटी, व्यापार, स्वास्थ्य र डिजिटल पूर्वाधार जस्ता क्षेत्रमा सहयोगलाई फराकिलो र गहिरो बनाएका छन्। छलफलहरू क्षमता निर्माण, संगठनात्मक विस्तार, र सामाजिक आदानप्रदानमा केन्द्रित थिए, सदस्यहरूले भर्खरै अपनाएको बडापत्रको प्रकाशमा नयाँ संयन्त्रहरूको योग्यतालाई तौलिरहेका थिए। भारतका विदेशमन्त्री डा. एस जयशंकरले भारतको ‘नेबरहुड फर्स्ट’ र ‘एक्ट इस्ट’ नीतिसँग तालमेल राख्दै दक्षिण एसिया र दक्षिणपूर्व एसियालाई जोड्न बिमस्टेकको महत्त्वलाई जोड दिए।
बिमस्टेकमा यस क्षेत्रको आर्थिक वृद्धि, कनेक्टिभिटी र पूर्वाधार विकासको प्रचुर सम्भावना रहेको छ । अन्य क्षेत्रीय ढाँचाहरू भन्दा फरक, बिमस्टेकले सुरक्षा वा राजनीतिक विवादहरू बेवास्ता गर्दै प्राविधिक र आर्थिक क्षेत्रहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्दछ। यसको सम्भाव्यता महसुस गर्न, सदस्य राष्ट्रहरूले राजनीतिक चुनौतीहरू पार गर्न र सहयोगी परियोजनाहरू, पूर्वाधारमा लगानी र पारस्परिक सहयोग बढाउन प्रतिबद्ध हुनुपर्छ।
